ដើមត្នោតដែលល្បីល្បាញដោយសាររូបរាងដ៏ប្រណិត និងការប្រើប្រាស់ចម្រុះ ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រព័ន្ធអេកូធម្មជាតិ និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់មនុស្ស។ អត្ថបទនេះនិយាយអំពីលក្ខណៈទូទៅនៃដើមត្នោត ប្រភពដើមត្នោត សារៈសំខាន់អេកូឡូស៊ី និងដុះរាយប៉ាយជាសកល។
លក្ខណៈទូទៅរបស់ដើមត្នោត
ដើមត្នោតដែលត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ក្រោមគ្រួសារ Arecaceae បង្ហាញរូបរាងប្លែកដែលកំណត់ពួកវាខុសពីប្រភេទរុក្ខជាតិដទៃទៀត។ ពួកវាជាប្រភេទ monocots ដែលត្រូវបានកំណត់ដោយស្លឹកគ្រាប់ពូជតែមួយ (cotyledon) និងស្លឹកមានសរសៃប៉ារ៉ាឡែល។ លក្ខណៈសំខាន់ៗរួមមានៈ
១.ដើម៖ ដើមត្នោតគឺជាដើមទោល មិនមានមែកសាខា។ ដើមមានរាងស៊ីឡាំងមូល ហើយរលោង ឬគ្របដោយសារធាតុសរសៃ។ មិនដូចដើមឈើដែលមានរង្វង់លូតលាស់បន្ទាប់បន្សំទេ ដើមត្នោតមិនដុះក្រាស់តាមពេលវេលាទេ។ ពួកគេគ្រាន់តែពន្លូត។
២.ស្លឹក៖ ស្លឹករបស់ដើមត្នោតមានទំហំធំ មានរាងមូល ហើយជាទូទៅមានតម្រៀបជាមកុដនៅផ្នែកខាងលើនៃដើម។ ស្លឹកទាំងនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា pinnate (feather-like) ឬ palmate (fan-shaped) អាស្រ័យលើប្រភេទសត្វ។
៣.ឫស៖ មានប្រព័ន្ធឫសសរសៃជាងឫសគល់។ ប្រព័ន្ធឫសនេះអនុញ្ញាតឱ្យពួកវាមានភាពធន់នៅក្នុងលក្ខខណ្ឌដីផ្សេងៗ ទោះបីជាជាទូទៅពួកវាមានភាពធន់នឹងដីខ្សាច់ ឬដីដែលបង្ហូរបានល្អក៏ដោយ។
៤.ផ្កា និងផ្លែឈើ៖ ដើមត្នោតបង្កើតជាផ្កាតូចៗមិនច្បាស់ ដែលជាធម្មតាមានចង្កោមជាកញ្ចុំផ្កាធំ។ ផ្លែមានភាពខុសប្លែកគ្នាយ៉ាងទូលំទូលាយក្នុងចំនោមចាប់ពីផ្លែតូចៗ រហូតដល់ផ្លែត្នោតធំ។
ប្រភពដើមនៃដើមត្នោត
ដើមត្នោតត្រូវបានគេជឿថាមានដើមកំណើតនៅតំបន់ត្រូពិច និងស៊ុបត្រូពិច ជាមួយនឹងភស្តុតាងហ្វូស៊ីលបង្ហាញថាមានអាយុកាលជាង 80 លានឆ្នាំមុន។ ប្រវត្តិនៃការវិវត្តន៍របស់ពួកគេមានដានត្រឡប់ទៅព្រៃទឹកភ្លៀងបុរាណនៃសម័យកាល Cretaceous ។ សព្វថ្ងៃនេះ វាត្រូវបានចែកចាយពាសពេញតំបន់ត្រូពិច និងស៊ុបត្រូពិចផ្សេងៗ ដោយមានការសម្របខ្លួនទៅនឹងលក្ខខណ្ឌអាកាសធាតុជាច្រើន។
សារៈសំខាន់អេកូឡូស៊ីនៃដើមត្នោត
ដើមត្នោតដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីធម្មជាតិ៖
១.ការផ្តល់ជម្រក៖ ពួកវាផ្តល់ជម្រកចាំបាច់សម្រាប់ប្រភេទសត្វព្រៃជាច្រើន។ សត្វស្លាប សត្វល្អិត និងថនិកសត្វ ដូចជា ប្រចៀវផ្លែឈើ ពឹងផ្អែកលើដើមត្នោតជាអាហារ និងទីជំរក។ ស្លឹកក្រាស់ផ្តល់ការការពារ និងជាកន្លែងចិញ្ចឹមសត្វជាច្រើន។
២.ស្ថេរភាពដី៖ ប្រព័ន្ធឫសយ៉ាងទូលំទូលាយនៃដើមត្នោតជួយរក្សាលំនឹងដី និងការពារការហូរច្រោះ។ នេះមានសារៈសំខាន់ជាពិសេសនៅតំបន់ឆ្នេរ និងច្រាំងទន្លេ ដែលការហូរច្រោះអាចជាបញ្ហាសំខាន់។
៣.ការគាំទ្រជីវៈចម្រុះ៖ តាមរយៈការគាំទ្រប្រភេទចម្រុះនៃប្រភេទដើមត្នោត រួមចំណែកដល់សុខភាពទូទៅ និងស្ថេរភាពនៃប្រព័ន្ធអេកូត្រូពិច និងស៊ុបត្រូពិច។ ពួកវាជារឿយៗជាប្រភេទសំខាន់នៅក្នុងប្រភេទរបស់វា ដែលមានឥទ្ធិពលលើរចនាសម្ព័ន្ធ និងមុខងារនៃបរិស្ថាន។
ប្រភេទនៃដូង និងតំបន់លូតលាស់របស់ពួកគេ
ដើមត្នោតមានភាពចម្រុះមិនគួរឱ្យជឿដែលមានជាង 2,600 ប្រភេទត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ជាប្រហែល 200 ប្រភេទ។ ពួកគេអាចត្រូវបានបែងចែកជាៈ
១.ប្រភេទត្នោតត្រូពិច៖ ត្រូវបានគេរកឃើញនៅតំបន់អេក្វាទ័រ ដើមត្នោតទាំងនេះលូតលាស់នៅក្នុងអាកាសធាតុក្តៅ សើម និងមានភ្លៀងធ្លាក់ជាប់គ្នា។ ឧទាហរណ៍ដូចជាដូងដូង ( Cocos nucifera ) និងដូងប្រេង ( Elaeis guineensis )។
២.ប្រភេទត្នោតត្រូពិច៖ ត្នោតទាំងនេះអាចទ្រាំទ្រនឹងសីតុណ្ហភាពដ៏ធំទូលាយ ហើយអាចរស់បាននៅក្នុងតំបន់ដែលមានរដូវរងាត្រជាក់ជាង។ ឧទាហរណ៍គួរឱ្យកត់សម្គាល់រួមមានដូងកាលបរិច្ឆេទ ( Phoenix dactylifera ) និងដូងខ្យល់ ( Trachycarpus fortunei ) ។
៣.ប្រភេទត្នោតវាលខ្សាច់៖ សម្របខ្លួនទៅនឹងលក្ខខណ្ឌស្ងួត ដើមដូងវាលខ្សាច់ដូចជាដូងអ្នកគាំទ្រកាលីហ្វ័រញ៉ា ( Washingtonia filifera ) គឺស័ក្តិសមជាមួយបរិស្ថានស្ងួត និងដីខ្សាច់។
ដើមត្នោតដុះនៅតាមតំបន់ផ្សេងៗគ្នាជុំវិញពិភពលោក៖
១.អាមេរិកកណ្តាល និងខាងត្បូង៖ តំបន់នេះគឺជាជម្រកនៃប្រភេទដើមត្នោតជាច្រើនប្រភេទ រួមទាំងដើមត្នោត Amazonian ផងដែរ។
២.អាហ្រ្វិក៖ ទ្វីបអាហ្រ្វិកមានដើមត្នោតជាច្រើន រួមទាំងដូងប្រេងដ៏សំខាន់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅអាហ្វ្រិកខាងលិច។
៣.អាស៊ីអាគ្នេយ៍៖ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងឧបទ្វីបឥណ្ឌា មានដើមត្នោតជាច្រើនប្រភេទ រួមទាំងដូង និងដើមត្នោត។
៤.កោះប៉ាស៊ីហ្វិក៖ កោះជាច្រើននៅប៉ាស៊ីហ្វិក មានដើមត្នោត ដែលមានសារៈសំខាន់សម្រាប់ទាំងសេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ក្នុងតំបន់។
៥.តំបន់មេឌីទែរ៉ាណេ៖ ប្រភេទដើមត្នោតមួយចំនួនដូចជាដើមត្នោតត្រូវបានដាំដុះនៅក្នុងអាកាសធាតុមេឌីទែរ៉ាណេ សម្របខ្លួនទៅនឹងបរិយាកាសទាំងឆ្នេរ និងខាងក្នុង។
ការកំណត់ប្រទេសដែលមានដើមត្នោតច្រើនជាងគេអាចមានភាពស្មុគ្រស្មាញដោយសារប្រភេទនៃប្រភេទដើមត្នោត និងការចែកចាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅទូទាំងតំបន់ផ្សេងៗគ្នា។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រទេសមួយចំនួនមានភាពលេចធ្លោដោយសារចំការដូងច្រើន និងព្រៃឈើធម្មជាតិ៖
៦.ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ៖ ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ីជាជម្រកនៃដើមត្នោតជាពិសេសដើមដូងប្រេង ( Elaeis guineensis )។ ប្រទេសនេះជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសផលិតដូងប្រេងធំជាងគេនៅទូទាំងពិភពលោក ដោយមានការដាំដុះយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងតំបន់ដូចជា ស៊ូម៉ាត្រា និងកាលីម៉ាន់តាន់។
៧.ប្រទេសប្រេស៊ីល ៖ ប្រទេសប្រេស៊ីលមានពូជដូងជាច្រើនប្រភេទ ជាពិសេសនៅក្នុងព្រៃអាម៉ាហ្សូន។ អាម៉ាហ្សូនប្រេស៊ីលសម្បូរទៅដោយដើមត្នោតដើមដូចជា ដើមត្នោតអាកា ( Euterpe oleracea ) និង ដើមត្នោតប្រេស៊ីល ( Bertholletia excelsa ) ។ លើសពីនេះ ប្រទេសប្រេស៊ីលមានចំការដូងដូងយ៉ាងទូលំទូលាយនៅតាមតំបន់ឆ្នេររបស់ខ្លួន។
៨.ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ៖ ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីគឺជាប្រទេសផលិតប្រេងដូងដ៏សំខាន់មួយទៀត ដែលមានចំការដូងប្រេងដ៏ធំសម្បើមនៅ Sabah និង Sarawak នៅលើកោះ Borneo ។ អាកាសធាតុត្រូពិចរបស់ប្រទេសគឺល្អសម្រាប់ការដាំដុះដូង។
៩.ប្រទេសកូឡុំប៊ី ៖ ប្រទេសកូឡុំប៊ីក៏មានចំការដូងប្រេងសំខាន់ៗ និងដើមត្នោតជាច្រើនប្រភេទ ដែលរួមចំណែកដល់ចំនួនដើមត្នោតដ៏គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍របស់វា។ ឧស្សាហកម្មប្រេងដូងរបស់ប្រទេសគឺជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃវិស័យកសិកម្មរបស់ខ្លួន។
១០.ប្រទេសថៃ ៖ ប្រទេសថៃមានដើមត្នោតជាច្រើនប្រភេទ រួមទាំងពូជធម្មជាតិ និងពូជដាំដុះផងដែរ។ ប្រទេសនេះផលិតដូងប្រេង និងដាំដុះដូងនៅតាមតំបន់ឆ្នេររបស់ខ្លួន។
ខណៈពេលដែលប្រទេសទាំងនេះមានចំនួនដើមត្នោតយ៉ាងទូលំទូលាយ វាមានការលំបាកក្នុងការកំណត់ចំនួនដើមត្នោតពិតប្រាកដ ឬចំណាត់ថ្នាក់ប្រទេសយ៉ាងច្បាស់លាស់ ដោយសារតែភាពខុសគ្នានៃប្រភេទដើមត្នោត និងការអនុវត្តការប្រើប្រាស់ដី។ ទំហំនៃចំការដូងប្រេង ជាពិសេសសម្រាប់ដូងប្រេង បង្ហាញពីតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ដែលប្រទេសទាំងនេះដើរតួក្នុងការចែកចាយដើមត្នោតទូទាំងពិភពលោក។
ប្រទេសកម្ពុជាជាជម្រកនៃដើមត្នោតជាច្រើនប្រភេទ។ អាកាសធាតុត្រូពិចនៃប្រទេសកម្ពុជាផ្តល់នូវបរិយាកាសដ៏ល្អសម្រាប់ប្រភេទបាតដៃផ្សេងៗ។ នេះគឺជាឧទាហរណ៍គួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយចំនួន៖
- ១.Sugar Palm (Borassus flabellifer) ៖ ត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជា ដើមត្នោត ត្រូវបានគេរកឃើញជាទូទៅនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ វាត្រូវបានគេឲ្យតម្លៃចំពោះទឹកផ្អែមរបស់វា ដែលអាចប្រើសម្រាប់ផលិតស្ករត្នោត និងភេសជ្ជៈមានជាតិអាល់កុលដូចជាតូឌី។ ផ្លែ ស្លឹក និងសរសៃរបស់ស្ករត្នោតក៏ត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងកម្មវិធីប្រពៃណីផ្សេងៗផងដែរ។
- ២.(Cocos nucifera) ៖ ជាដើមដូងដែលមានច្រើននៅតំបន់មាត់សមុទ្រ និងដីទំនាបនៃប្រទេសកម្ពុជា។ វាជាប្រភពសំខាន់នៃអាហារ ភេសជ្ជៈ និងសម្ភារៈសម្រាប់ការសាងសង់ និងសិប្បកម្ម។
- ៣.Areca Palm (Areca catechu) ដើមស្លាត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរ ត្រូវបានដាំដុះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា សម្រាប់គ្រាប់របស់វាដែលត្រូវបានទំពារជាមួយស្លឹកម្លូរ និងកំបោរ ជាផ្នែកនៃទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណី។
- ៤.ដើមផ្តៅ ៖ មានប្រភេទដើមត្នោតជាច្រើនប្រភេទមាននៅក្នុងព្រៃក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ក្រុមប្រភេទទាំងនេះមានតម្លៃសម្រាប់ដើមដែលអាចបត់បែនបាន និងប្រើប្រាស់បានយូរ ដែលត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងការផលិតគ្រឿងសង្ហារិម សិប្បកម្ម និងផលិតផលផ្សេងៗទៀត។
ដើមត្នោតមានសារៈសំខាន់សម្រាប់វិស័យកសិកម្ម និងវប្បធម៌របស់កម្ពុជា ដែលផ្តល់ធនធានសំខាន់ៗ និងដើរតួនាទីក្នុងសេដ្ឋកិច្ចក្នុងស្រុក។ វត្តមានរបស់ពួកវាជួយបង្កើនជីវចម្រុះ និងរួមចំណែកដល់ទេសភាពអេកូឡូស៊ី និងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេស។
សេចក្តីសន្និដ្ឋាន
ដើមត្នោត ដែលមានលក្ខណៈប្លែកពីគេ និងតួនាទីអេកូឡូស៊ីដ៏សំខាន់ មានសារៈសំខាន់ចំពោះសុខភាពនៃប្រព័ន្ធអេកូត្រូពិច និងស៊ុបត្រូពិច។ ភាពអាចសម្របខ្លួនបាន និងកម្មវិធីចម្រុះរបស់ពួកគេគូសបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់របស់ពួកគេ ពីការគាំទ្រជីវចម្រុះ ដល់ការរួមចំណែកដល់សេដ្ឋកិច្ចរបស់មនុស្ស។ ការយល់ដឹង និងការថែរក្សារុក្ខជាតិដ៏អស្ចារ្យទាំងនេះ គឺចាំបាច់សម្រាប់ការថែរក្សាតុល្យភាពអេកូឡូស៊ី និងគាំទ្រដល់ការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាពនៅទូទាំងតំបន់ផ្សេងៗនៃពិភពលោក។
